Deliryum Nedir?
Deliryum, ani başlangıçlı, genellikle geçici ve geri dönüşümlü bir beyin fonksiyon bozukluğu olarak tanımlanır. Bu durum, kişinin bilinç düzeyinde, dikkat, algı, düşünce, hafıza ve yönelim gibi bilişsel işlevlerde hızlı bir bozulma ile kendini gösterir. Deliryum, özellikle yaşlı bireylerde, yoğun bakım hastalarında veya fiziksel hastalık nedeniyle hastanede yatan kişilerde sıkça görülür.
Deliryum, çoğu zaman fiziksel veya tıbbi bir hastalığın belirtisi olarak ortaya çıkar ve doğrudan beynin kimyasal veya metabolik dengesinin bozulması ile ilişkilidir. Erken tanı ve tedavi edilmediğinde komplikasyonlar gelişebilir, ancak genellikle altta yatan neden düzeltildiğinde tamamen geri dönebilir.
Deliryum Belirtileri
Deliryumun belirtileri genellikle birkaç saat veya birkaç gün içinde ortaya çıkar ve gün içinde dalgalanmalar gösterebilir. Başlıca belirtiler şunlardır:
-
Zihinsel karışıklık ve bilinç bulanıklığı
-
Dikkat ve konsantrasyonda belirgin azalma (örneğin, konuşmalara odaklanmakta zorluk)
-
Algı bozuklukları (halüsinasyonlar, gerçek dışı görüntü veya ses algısı)
-
Hafıza problemleri, özellikle yakın geçmişi hatırlamada güçlük
-
Yönelim bozukluğu (zaman, yer veya kişi karışıklığı)
-
Duygu durum değişiklikleri (ani öfke, huzursuzluk, korku veya aşırı sakinlik)
-
Uyku-uyanıklık döngüsünde bozulma, genellikle geceleri belirtilerin artması (gece deliryumu)
Deliryum Görülme Sıklığı
Deliryum, özellikle yaşlı yetişkinlerde ve hastanede yatan bireylerde yaygın olarak görülür. Araştırmalara göre:
-
Hastanede yatan yaşlı bireylerin %10–30’unda,
-
Yoğun bakım hastalarının %60’ına kadarında,
-
Ameliyat sonrası dönemdeki yaşlılarda %15–50 oranında deliryum gelişebilmektedir.
Bu oranlar, hastalığın ne kadar yaygın olduğunu ve özellikle yaş, tıbbi hastalıklar ve ilaç kullanımı gibi faktörlerin risk oluşturduğunu göstermektedir.
Deliryum Nedenleri
Deliryum, genellikle birden fazla etkenin birleşimiyle ortaya çıkar. En sık görülen nedenler şunlardır:
-
Enfeksiyonlar: Özellikle idrar yolu enfeksiyonları, zatürre veya sepsis gibi sistemik enfeksiyonlar.
-
İlaçlar: Yatıştırıcılar, ağrı kesiciler, antikolinerjikler veya çoklu ilaç kullanımı (polifarmasi).
-
Metabolik bozukluklar: Elektrolit dengesizlikleri, hipoglisemi veya hipernatremi gibi durumlar.
-
Dehidratasyon (sıvı kaybı): Yaşlılarda sık görülen önemli bir risk faktörüdür.
-
Beyin hastalıkları: İnme, travma veya demans gibi nörolojik bozukluklar.
-
Cerrahi veya anestezi sonrası etkiler.
-
Ağır stres, yorgunluk veya duyusal yoksunluk.
Deliryum Tedavisi
Deliryumun tedavisi, altta yatan nedenin bulunup düzeltilmesine dayanır. Hedef, hem beyin fonksiyonlarını stabilize etmek hem de semptomları hafifletmektir.
Başlıca tedavi yaklaşımları şunlardır:
