Opioid Bağımlılığı Nedir?
Opioid bağımlılığı, reçeteli ağrı kesiciler (morfin, oksikodon, fentanil vb.) veya yasa dışı opioidler (örneğin eroin) gibi maddelerin uzun süreli ve kontrolsüz şekilde kullanılması sonucunda gelişen bir bağımlılık türüdür. Bu durum hem fiziksel hem de psikolojik bağımlılığı içerir. Fiziksel bağımlılık, vücudun opioidlere alışması ve kesildiğinde yoksunluk belirtileri yaşanmasıyla kendini gösterirken; psikolojik bağımlılık, kişinin opioidlere karşı yoğun arzu ve kullanma isteği duymasıyla ortaya çıkar. Opioid bağımlılığı, bireyin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşüren ve tedavi edilmediğinde ölümcül sonuçlara yol açabilen bir sağlık problemidir.
Opioid Bağımlılığı Belirtileri
-
Opioid kullanımına karşı kontrolsüz istek ve aşırı düşkünlük geliştirme
-
Zamanla kullanım dozunu veya sıklığını artırma (tolerans gelişmesi)
-
Kullanımı bırakmaya çalıştığında yoksunluk belirtileri yaşama (terleme, kas ağrıları, mide bulantısı, huzursuzluk)
-
Günlük yaşamda, işte veya sosyal ilişkilerde belirgin bozulmalar yaşama
-
Sağlık sorunlarına, ekonomik kayıplara veya sosyal zararlara rağmen opioid kullanmaya devam etme
-
Opioid temin etmek için yoğun çaba sarf etme veya riskli davranışlarda bulunma
-
Ruhsal belirtiler (kaygı, depresyon, sinirlilik, motivasyon kaybı) geliştirme
Opioid Bağımlılığı Görülme Sıklığı
Opioid bağımlılığı, toplumlarda opioid kullanımına, reçetelerin kolay erişilebilirliğine, yasa dışı madde pazarının yaygınlığına ve sağlık politikalarının etkinliğine göre değişiklik göstermektedir. Özellikle kronik ağrı tedavisinde uzun süreli ve kontrolsüz opioid reçeteleri, bağımlılık gelişme riskini artırmaktadır. Son yıllarda birçok ülkede “opioid krizi” yaşanmakta ve bu durum ciddi bir halk sağlığı sorunu haline gelmektedir.
Opioid Bağımlılığı Nedenleri
-
Beyin biyolojisi: Opioidler beyindeki ödül ve haz merkezlerini doğrudan etkileyerek güçlü bir bağımlılık oluşturur.
-
Genetik yatkınlık: Ailede madde bağımlılığı öyküsü olan kişilerde risk daha yüksektir.
-
Tıbbi kullanım: Kronik ağrı tedavisi için reçetelenen opioidlerin uzun süreli veya yanlış kullanımı bağımlılığa yol açabilir.
-
Psikolojik ve sosyal faktörler: Depresyon, kaygı bozukluğu, travma öyküsü veya stresle başa çıkamama gibi durumlar bağımlılığa zemin hazırlayabilir.
-
Çevresel etkiler: Opioidlerin kolay bulunabilir olması, sosyal çevre ve arkadaş etkisi bağımlılığın gelişmesinde önemli rol oynar.
Opioid Bağımlılığı Tedavisi
Opioid bağımlılığı tedavisinde amaç, bireyin maddeyi bırakmasına yardımcı olmak, yoksunluk belirtilerini hafifletmek ve yeniden kullanım riskini azaltmaktır. Tedavi süreci çok yönlüdür ve şunları içerebilir:
-
Opioid replasman tedavisi: Metadon, buprenorfin veya naltrekson gibi ilaçlarla yoksunluk belirtileri azaltılır ve bağımlılığın kontrol altına alınması sağlanır.
-
Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi (BDT), motivasyonel terapi gibi yöntemlerle kişinin düşünce ve davranış kalıpları değiştirilir.
-
Destek grupları: Narcotics Anonymous (NA) gibi grup terapileri sosyal destek sağlar.
-
Farmakolojik müdahaleler: Depresyon veya kaygı gibi eşlik eden ruhsal sorunlara yönelik ilaç tedavisi uygulanabilir.
-
Aile desteği ve rehabilitasyon: Uzun vadeli başarı için aile danışmanlığı, sosyal rehabilitasyon ve mesleki destek önemlidir.
