Nöroleptik İlişkili Bozukluk Nedir?
Nöroleptik ilişkili bozukluk, özellikle antipsikotik ilaçların (nöroleptikler) kullanımından sonra ortaya çıkan, merkezi sinir sistemini etkileyen hareket bozuklukları ve bazı psikiyatrik belirtilerle karakterize bir durumdur. Bu bozukluk, ilacın beyindeki dopamin sistemini baskılaması sonucu gelişir ve hastanın yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir.
Nöroleptik İlişkili Bozukluk Belirtileri
Antipsikotik tedavi gören kişilerde görülebilecek başlıca belirtiler:
-
Ekstrapiramidal semptomlar: Parkinson hastalığını andıran titreme, kas sertliği, yavaş hareket etme ve denge sorunları.
-
Akut distoni: Ani kas spazmları, baş, boyun, göz veya çene kaslarında ağrılı kasılmalar.
-
Akatizi: İçsel huzursuzluk, oturamama, sürekli hareket etme isteği.
-
Parkinsonizm: Hareketlerde yavaşlama, kas sertliği, yürüyüşte bozulma, ince titremeler.
-
Tardif diskinezi: Genellikle uzun süreli ilaç kullanımından sonra gelişen, yüz, dudak, dil, el veya gövdede istemsiz, tekrarlayıcı hareketler.
Nöroleptik İlişkili Bozukluk Görülme Sıklığı
Bu bozukluğun ortaya çıkma ihtimali, kullanılan antipsikotik ilacın türüne, doza, kullanım süresine ve kişinin biyolojik duyarlılığına bağlı olarak değişir. Tipik (eski nesil) antipsikotikler bu yan etkileri daha sık yaparken, atipik (yeni nesil) antipsikotikler genellikle daha düşük risk taşır ancak tamamen risksiz değildir.
Nöroleptik İlişkili Bozukluk Nedenleri
-
Antipsikotik ilaçların dopamin reseptörlerini baskılaması: Beyinde hareket kontrolünden sorumlu dopaminerjik yolların etkilenmesi.
-
Yüksek doz veya uzun süreli kullanım: Yan etki riskini artırır.
-
Bireysel duyarlılık: Genetik faktörler, yaş, cinsiyet ve eşlik eden hastalıklar risk üzerinde etkilidir.
Nöroleptik İlişkili Bozukluk Tedavisi
Tedavide amaç, hastanın psikotik belirtilerini kontrol ederken aynı zamanda ortaya çıkan hareket bozukluklarını hafifletmektir. Başlıca yöntemler:
-
İlaç değişikliği: Yan etki yapan antipsikotik başka bir antipsikotikle değiştirilebilir.
-
Doz ayarlaması: Daha düşük doz kullanımıyla semptomların şiddeti azaltılabilir.
-
Yan etkiyi azaltıcı ilaçlar: Antikolinerjikler, beta blokerler veya benzodiazepinler kullanılabilir.
-
Yakın takip: Hastanın düzenli kontrol edilmesi, semptomların ilerlemesinin önlenmesi açısından önemlidir.
Erken fark edildiğinde tedavi daha başarılı olur; geç fark edilen özellikle tardif diskinezi gibi durumlar ise kalıcı hale gelebilir.
